بایسته های اخلاقی حضور طلاب در فضای مجازی
هرچند توجه طلاب به اصول اخلاقي در فضاي حقيقي نيز لازم و ضروري است ولي تاكيد بر مراعات آنها در فضاي مجازي يكي به اين دليل است كه اخلاق تبعيض بردار نيست و لازم است در همه ساحت هاي زندگي انسان مراعات شود، ثانيا مراعات يا عدم مراعات اخلاق، به ويژه از سوي روحانيان، در شبكه هايمجازي به خاطر ويژگي هاي خاص اين شبكه ها دامنه نفوذ و تاثير، مثبت يا منفي، بيشتري دارد. از اين رو توجه به موارد زير به طلابي كه قصد حضور در شبكه ها را دارند پيشنهاد مي شود:
۱. تقيد عملي به اخلاق
رفتارهاي طلاب در فضاي مجازي معمولا با حساسيت بيشتري از سوي اعضاي شبكه ها رصد مي شود و حتي كارهايي كه ارتكاب آن از سوي ديگران بسيار عادي محسوب مي شود وقتي توسط طلاب انجام شود مورد توجه جدي قرار مي گيرد و گاه متن يا تصوير آنها در شبكه هاي اجتماعي دست به دست مي شود. اين سخن به معناي پرهيز طلاب از كارهاي معمولي كه ديگران انجام مي دهند نيست بلكه فقط تاكيدي است بر اين نكته كه وقتي اين گونه رفتارهاي معمولي مورد توجه قرار مي گيرد مباحث و موضوعات ديگر چه اندازه مي تواند در معرض توجه كاربران شبكه ها واقع شود. از اين رو لازم است طلاب و روحانيان بيش از ديگران مواظب گفتار و رفتار خود در اين شبكه ها باشند و مراعات اخلاق را به طور جدي تري وجهه همت خود قرار دهند، چرا كه بي توجهي آنها به اخلاق تنها به خود ايشان يا صنفي كه منتسب به آن هستند آسيب نمي زند بلكه گاه موجب آسيب ديدن باورهاي ديني افراد و بدبيني آنها به همه دينداران مي شود و اين خلاف دستورات پيشوايان ديني است كه تاكيد كرده اند كار نيك از همگان نيك است ولي از منتسبان به اهلبيت نيكوتر و كار زشت از همه زشت است و از كساني كه خود را پيرو اهلبيت مي دانند زشت تر ، همچنين سفارش كرده اند كه مايه زينت و آبروي ما باشيد نه بدنامي ما.
۲. صداقت، خيرخواهي و نيك انديشي
مقصود از صداقت اين است كه طلاب خود را آنگونه بنمايند كه هستند و آن گونه بگويند كه باور دارند. امروزه فضاي مجازي فرصتي را فراهم كرده كه بسياري از ناراستي ها و بي صداقتي ها به آساني قابل رديابي و آشكار شدن است و اين وضعيت هزينه بي صداقتي را افزايش مي دهد. همچنين نيت و انگيزه حضور يك روحاني در فضاي تعاملي شبكه ها بايستي نيك خواهي براي ديگران و از باب كمك و ياري به آنها از يك سو و يادگيري و دانش افزايي خود به كمك ديگران از سوي ديگر باشد. مراعات صداقت و خيرخواهي نه تنها نشان دهنده اخلاقي بودن يك طلبه است كه حتي موجب مي شود كه او از سوي ديگر اعضاي شبكه به خوبي پذيرفته و سخنش شنيده شود.
۳. همدلي و مراعات احترام و رعايت انصاف
فضاي شبكه ها يك فضاي بسيار متكثر است و در آن ديدگاه هاي متفاوت و گاه متضاد به آساني ميدان عرض اندام پيدا مي كند. طلبه اي كه در اين فضا حاضر مي شود بايد با اين ويژگي آشنايي داشته باشد و حتي اگر با ديدگاهي مخالف است با صاحب ديدگاه محترمانه و مودبانه برخورد كند. اين كار موجب مي شود كه اگر حقي پذيرفته نشد دست كم در مقابل آن هم موضع گيري و لجاجت نيز به وجود نيايد. مقصود از همدلي نيز آن است كه اگر طلاب در مواجهه با ديگران از موضع تقابل، خصومت، نزاع و درشتي وارد شوند نبايد انتظار داشته باشند كه ديگران نيز حرمت آنها را نگاه دارند و سخن ايشان را بشنوند. شيوه هاي مطرح شده در آموزه هاي قرآني و سيره مواجهه پيامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) براي طلاب در اين زمينه ها مي تواند درس آموز باشد. آنان نه مجال تملق و چاپلوسي و غلو را به موافقان و دوستان خود مي دادند و نه در برخورد با مخالفان فكري و عقيدتي خود به تحقير و توهين روي مي آوردند و پا را از جاده عدالت و انصاف بيرون مي نهادند.
۴. پرهيز از اظهار نظرهاي غيرتخصصي
در شبكه هاي اجتماعي همواره مباحث، موضوعات و پرسش هايي گوناگوني مطرح است كه البته برخي از آنها هم به طور مستقيم يا غيرمستقيم به دين و اخلاق مربوط مي شود و طبيعتا وقتي اعضاي شبكه متوجه حضور يك طلبه در جمع شان شوند انتظار دارند وي نيز درباره اين موضوعات اظهار نظر كند. در اين موارد طلاب بايد مواظب باشند كه به خواست خود يا به تحريك ديگران وارد عرصه اظهار نظر در همه زمينه ها نشوند، چرا كه اين كار امكان خطاي در قضاوت و سستي در بيان و ضعف در استدلال را افزايش مي دهد و اين كاري است خلاف ادب ديني و اخلاق علمي. به علاوه كه در مواردي مي تواند طلبه را در معرض سخره و استهزاي ديگران قرار دهد. نمي توان از طلبه انتظار داشت درباره همه مسائل و موضوعات، حتي همه مسائل وموضوعات ديني، اطلاعات كافي و في المجلس داشته باشد؛ حتي اگر كساني هم چنين توقعي داشته باشند خود طلبه بايد اين ذهنيت را اصلاح كند و فقط درباره موضوعاتي اظهار نظر كند كه درباره آنها اطلاعات كافي و معتبر دارد. اين امر نشان دهنده تقيد او به اخلاق گفت و گو و اخلاق پژوهش است.
۵. صبر و تحمل در برابر گفتار و رفتار ديگران
شبكه هاي اجتماعي فضايي است كه در آن افرادي با سلايق و ديدگاه هاي گوناگون و ميزان متفاوت مراعات ادب و اخلاق حضور دارند. امكان ناشناس ماندن در اين شبكه ها نيز فرصتي را فراهم كرده كه افراد با تحمل كمترين هزينه اجتماعي و اخلاقي بتوانند هر چه مي خواهند بگويند و هر گونه تمايل دارند رفتار كنند. از اين رو طلبه اي كه وارد اين فضا مي شود بايستي خود را براي مواجهه با تندترين موضع گيري ها درباره مسائل ديني يا بدترين برخوردهاي غيراخلاقي آماده كند و در اين راه از خود بردباري نشان دهد و با متانت و صبوري و بهره گيري از منطق به استقبال سخنان ديگران برود. در غير اين صورت بهتر آن است كه فضاي گفت و گو با چنين افرادي را ترك كند.
۶. تواضع و انتقادپذيري
گفته شد كه طلبه نبايد از موضع يك انسان همه فن حريف و همه چيز دان وارد عرصه گفت و گو با ديگران در شبكه ها شود. روي ديگر اين سخن آن است كه اين حضور بايد همراه با تواضع علمي و اخلاقي باشد تا تاثير تربيتي و اخلاقي بيشتري داشته باشد. بعلاوه كه داشتن تواضع علمي موجب مي شود طلبه خود را نيازمند دانستن از ديگران بداند و از اين شبكه ها به عنوان كلاس درس و دانش افزايي استفاده كند.
۷. جبران خطا و پوزش خواهي
اخلاق و ادب اقتضا مي كند كه طلاب حاضر در شبكه ها ضمن گشاده رويي در پذيرش سخن حق، از هر كس كه باشد، اگر در مواردي هم سخن نادرستي گفتند يا به سبب گفتار يا كردار خود موجب تضييع حق يا ارتكاب خطايي شدند صادقانه و با شجاعت ضمن اذعان به خطاي خويش در صدد جبران حقي برآيند كه از ديگري ضايع كرده اند. بايد توجه داشت كه شبكه هاي اجتماعي هرچند جزو فضاي «مجازي» است ولي اعمال و رفتار انسان در آن هم از سوي خداوند و هم از سوي شهروندان اين شبكه ها به صورت «حقيقي» محاسبه مي شود.
۸. احتياط در روابط با ديگران
هرچند يكي از مهم ترين كاربردهاي شبكه هاي اجتماعي بسترسازي براي ارتباط و تعامل افراد است ولي ارتباط هايي كه در اين فضا شكل مي گيرد اگر به دور از اصول و ضوابط شرعي، عرفي و اخلاقي باشد بسيار لغزاننده و مشكل آفرين است ومي تواند مشكلات و هزينه هاي فراوان مادي و معنوي را بر افراد تحميل كند. با رصد مطالب مربوط به شبكه ها هر روز شاهد اخباري هستيم از همسراني كه به خاطر روابط بي ضابطه همسرشان با ديگران در اين شبكه ها دچار اختلاف شده اند و كارشان به طلاق، خودكشي يا قتل منجر شده است، يا جوانان و نوجوانان، به ويژه دختراني، كه به خاطر عدم مراعات احتياط عقلي يا ضوابط اخلاقي در دام روابط غيراخلاقي افتاده اند و آبرو و حيثيت و گاه جان خود را از دست داده اند.
ساكنان فضاي مجازي و به ويژه طلاب بايد توجه داشته باشندكه در اين فضا همه افراد لزوما آنچه مي گويند يا نشان مي دهند نيستد و در بسياري از موارد به ادعاها يا حتي عكس ها وتصاوير آنان نمي توان اعتماد كرد. لغزندگي اين فضا به گونه اي است كه گاه افراد سودجو حتي از قرباني كردن خود براي كسب درآمد بيشتر ابايي ندارند. طبيعتا اين لغزندگي براي هر كس بسته به شرايط خاص او پيش مي آيد. از اين رو يكي از مشكلاتي كه از رهگذر حضور روحانيان در شبكه هاي اجتماعي ممكن است دامن گير آنان شود افتادن در دام كساني است كه تقيد ديني و اخلاقي لازم را ندارند. روشن است كه شيطان و افراد شيطان صفت براي كشاندن طلاب به اين وادي از شيوه ها و ابزارهايي استفاده مي كنند كه در ابتدا و به ظاهر هيچگونه حساسيتي را در طلاب ايجاد نمي كند و حتي ممكن است در راستاي روحيات و حساسيت هاي آنان باشد ولي به مرور زمان، در صورت بي توجهي، مي تواند مشكل آفرين شود. به عنوان مثال ممكن است افرادي با عنوان اين كه با همسر خود دچار مشكل خانوادگي شده اند وارد گفت و گو با يك روحاني شوند و به مرور زمان اهداف غيراخلاقي خود را نمايان سازند.
۹. پرهيز از ورود به حريم خصوصي ديگران
در راستاي آن چه گفته شد طلاب و روحانيان عضور شبكه ها بهتر است به طور جدي از ورود به مسائل و مباحث مربوط به حريم خصوصي افراد، به ويژه بانوان، خودداري كنند؛ هر چند اين كار با قصد خير و براي رفع مشكلات باشد. در اين موارد بهتر است حتي المقدور افراد به مشاوران ديني يا روان شناسان و كارشناسان مسائل خانواده در فضاي حقيقي ارجاع داده شوند.
۱۰. عدم ورود به مسائل مناقشه برانگيز
اختلافات گوناگون مذهبي، سياسي، محلي و فرهنگي كه در فضاي حقيقي هست به نوعي در شبكه هاي اجتماعي هم مطرح است و هر كس سعي مي كند براي خود دراين فضا يارگيري كند. طبيعتا به خاطر جايگاه روحانيان در جامعه افراد مختلف ممكن است تمايل داشته باشند كه آنان را وارد اين مناقشه ها و نزاع ها كنند. ازاين رو طلابي كه به عضويت شبكه ها در مي آيند بايستي هنگام موضع گيري له ياعليه افراد، اقوام، مذاهب و نحله هاي فكري و گروه هاي سياسي بسيار محتاطانه عمل كنند تا مبادا بازيچه دست ديگران يا عامل تشديد اختلافاتي شوند كه به همگامي و وفاق مذهبي، سياسي، اجتماعي يا فرهنگي جامعه آسيب مي رساند.