آنچه درباره موضوع یابی مطرح مي شود ناظر به يكي از مشكلاتي است كه به نظر بنده در جامعه علمي اخلاق آموزان و اخلاق پژوهان ايراني وجود دارد و عبارت است از عدم دقت و آگاهي كافي در انتخاب موضوع براي پژوهش هاي اخلاقي. اين مشكل ، كه به ويژه درباره انتخاب موضوع براي پايان نامه هاي ارشد و رساله هاي د كتري مشاهده مي كنيم، البته مختص رشته اخلاق و فلسفه اخلاق نيست و درباره ديگر گرايش هاي فلسفه و حتي ديگر رشته هاي علوم انساني نيز صادق است.
مويد اين سخن علاوه بر تجربه هاي شخصي خود بنده در مواجهه با طلاب و دانشجويان حوزه اخلاق، مشاهده پايان نامه هايي است كه در مراكز علمي گاه حتي با نمره خوبي هم قبول مي شوند ولي ناظر به نيازهاي جامعه نيستند. و معمولا فقط به كار آرشيو كردن در كتابخانه مراكز علمي مي خورند.
منظور از ضعف در موضوع يابي ، ناتواني دانشجويان در انتخاب موضوع ، يا عدم دقت اساتيد و مراكز علمي در تعيين موضوعات داراي اولويت براي تدريس يا تحقيق است.
همانطور كه مي دانيد نخستين گام برا ي هر پژوهش علمي انتخاب موضوع است. اما اين كار خود يك مهارت است و بايستي آن را فراگرفت و به ديگران آموزش داد. تا جايي كه بنده متوجه شده ام اين آموزش به دانشجويان داده نمي شود. از اين رو آنان نه تنها براي انتخاب موضوع پايان نامه ، كه حتي پس از فراغت از تحصيل براي انتخاب موضوع براي نگارش مقاله و كتاب و انجام طرح هاي پژوهشي هم با مشكل مواجه مي شوند.
گرچه رفع اين مشكل در وهله اول وظيفه مراكز علمي و به خصوصاساتيد فلسفه اخلاق است، ولي در صورت كم / بي توجهي آنان، اين خود دانشجو است كه بايستي به دنبال فراگيري مهارت موضوع يابي باشد.
موضوع يابي با «ايده پردازي و تفكر اخلاقي« هم در ارتباط است. به اين معنا كه دانشجويان فلسفه اخلاق بايستي هم ياد بگيرند كه موضوع هاي مناسب را پيدا كنند هم ياد بگيرند كه درباره آن موضوع فكر و تامل كنند.
تا جايي كه بنده متوجه شده ام متاسفانه نظام اموزش فلسفي واخلاقي ما بيشتر متكي بر حفظيات و جزوه محوري است ؛ و به دانشجو روش تاملات فلسفي، شناخت و تحليل ديدگاه ها وانديشه ها و نقد آنها آموزش داده نمي شود و در اين كار تمرين و ممارستي انجام نمي گيرد.
براي تاييد اين مطلب كافي است در اواخر هرترم سري به قسمت تكثير دانشگاه ها بزنيد كه ببينيد به طور شبانه روزي !! مشغول تكثير جزوه هستند و در اين ايام جزو درآمدزاترين واحدهاي دانشگاهي محسوب مي شوند.
پيامدهاي ناآگاهي از روش موضوع يابي و ايده پردازي اخلاقي:
۱. ناتواني دانشجو يا محقق در انتخاب موضوع مناسب ، و ابهام و سردرگمي در مواجهه با موضوعاتي كه به وي پيشنهاد شده است
۲. انتخاب موضوع هاي تكراري يا فاقد اولويت براي جامعه هدف
۳. عدم استفاده بهينه از سرمايه هاي مادي و انساني كشور
۴. فقدان شكوفايي علمي و فكري دانشجو ، و عدم تحقق روحيه »دانش جويي«به معناي واقعي كلمه در وي. و در نتيجه، جايگزين شدن »تقليد« به جاي »تحقيق«
۵. عدم پيشرفت علمي و توليد علم به معناي واقعي در كشور
۶. سرخوردگي و نااميدي دانشجو از هزينه و عمري كه براي تحصيل گذاشته است و عدم لذت از انتخاب رشته خود
۷. تداوم مشكلات مرتبط با حوزه اخلاق در جامعه
برخي علل و عوامل ضعف در موضوع يابي و ايده پردازي اخلاقي:
۱. كم توجهي نظام آموزش عالي
۲. كم توجهي اساتيد به اهميت اين مسئله
۳. عدم آگاهي برخي اساتيد از شيوه انديشه ورزي اخلاقي
۴. غفلت دانشجويان، و عدم مطالبه گري آنان در اين زمينه
۵. فاصله بين نهاد هاي اخلاق آموزي و اخلاق انديشي و جامعه هدف
۶. تمركز بر شيوه حفظ و تكرار مطالب، تا خلاقيت و نوآوري
۷. عدم اعتماد به نفس در دانشجويان
راهكارها و پيشنهادها:
۱. توجه جدي اساتيد فلسفه اخلاق به اهميت انديشه ورزي و موضوع يابي اخلاقي
۲. بهره گيري اساتيد از تجربه هاي مشابه در داخل يا خارج كشور
۳. پرهيز از روش انفعالي و استاد – محور فلسفه اخلاق، و حركت به سمت شيوه استاد – دانشجو محور
۴. تخصيص بخشي از وقت كلاس ، و نمره پايان ترم، به فعاليت هاي پژوهشي دانشجو. (البته فعاليت هاي واقعي نه كپي پيستي) (امروزه با بهره گيري از فضاي مجازي و شبكه هاي اجتماعي مي توان با راه اندازي گروه هاي علمي ، بخشي از اين فعاليت ها را به بيرون از وقت كلاس واگذار كرد. )
۵. آموزش معيارها و روش هاي موضوع يابي و ايده پردازي اخلاقي به دانشجو (اين كار را مي توان در قالب كارگاه هاي علمي انجام داد)
۶. مكلف كردن دانشجو (به ويژه دانشجويان رشته هاي اخلاق كاربردي) به مراجعه ميداني به جامعه هدف و يافتن موضوعات اخلاقي مهم و اولويت دار)
شيوه هاي موضوع يابي:
۱. كنجكاوي و فعاليت فكري محقق
۲. توجه به دغدغه ها و دلمشغولي هاي علمي، ديني، اجتماعي و فرهنگي محقق
۳. مشورت با متخصصان
۴. بررسي هاي ميداني و تجربه هاي شخصي
۵. مراجعه به منابع مرتبط و كارهاي انجام شده قبلي
۶. مراجعه به سازمان ها و موسسات ذيربط
۷. توجه به سرفصلهاي مطرح شده در همايش ها و نشست هاي علمي
مراحل موضوع يابي:
۱. دقت در سوژه (يك مطلب، يك تصوير، يك واقعه)
۲. شناخت ابعاد و جوانب آن
۳. گذشتن از ظواهر و و فراتر رفتن از متن
۴. طرح سوال اخلاقي
۵. تلاش براي پاسخ يابي
۶. تدوين وتعميق پاسخ
۷. ارائه پاسخ (به صورت مقاله، پايان نامه، كتاب و مانند آن)