انقلاب اسلامی تحول بسیار مهمی را در نگرش حوزویان، به ویژه طلاب جوان، نسبت به فلسفه به طور کلی و فلسفه غرب به طور خاص ایحاد کرد. راهی که کسانی چون استاد مطهری و شهید بهشتی گشودند بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مورد اقبال بسیاری از روحانیون و موسسات حوزوی قرار گرفت و مسیری که آنان آغاز کردند هنوز ادامه دارد. و هزچه جلوتر آمده پخته تر و هدفمندتر شده است.
حوزه علمیه امروز شاهد روحانیون فراوانی (اعم از استاد و طلبه) است که هم دروس حوزوی را به طور جدی و قوی حوانده اند، هم با نظریه های فلسفی جدید غرب آشنا هستند، و ضمن حفظ هویت طلبگی خود، به انجام وظایف خویش مشغول اند.
نکات فوق، همانگونه که در مقاله «حوزه های علمیه و فلسفه غرب» گفته ام، به این معنا نیست که باید همه طلاب فقط متمرکز بر روی فلسفه های غربی شوند. بلکه به این معناست که کسانی که حوزه تخصصی شان به نوعی ممکن است با اندیشه های فلسفی مرتبط باشد باید با این اندیشه ها آشنا شوند. البته این کار نیازمند توجه به نکاتی است که باید در جای خود بررسی شود.
به عنوان کسی که فلسفه غرب را تحصیل و تدریس کرده است و سال هاست که با مراکز مختلف حوزوی و غیرحوزوی در قم سروکار دارد می توانم بگویم، امروزه در قم:
۱. چندین دانشگاه و موسسه حوزوی هست که در آن مباحث مختلف فلسفه غرب ( در عرصه هایی چون معرفت شناسی، فلسفه اخلاق، منطق، فلسفه دین) در حال تدریس است. سابقه شکل گیری برخی از این موسسات به بیش از ۲۵ سال می رسد.
۲. صدها طلبه در کنار تحصیل علوم حوزوی، از موسسات حوزوی و غیر حوزوی در مقاطع ارشد و دکتری فارغ التحصیل شده اند که یا رشته تخصصی شان فلسفه غرب بوده است یا رشته هایی بوده که عمیقا با نظریات فلسفی غرب پیوند داشته است.
۳. پایان نامه های ارشد و رساله های دکتری بسیاری از این طلاب نوعا به صورت غیرتطبیقی یا تطبیقی بین اندیشه های اسلامی و غربی بوده است.
۴. پژوهشگاه های مختلفی در قم هست که به ترجمه یا نقد و بررسی آثار مربوط به فلسفه غرب می پردازند و بخش قابل توجهی از آثار منتشر شده آنان در این زمینه است.
۵. جدیدترین و جدی ترین آثار فیلسوفان غربی یا مربوط به اندیشه های فلسفی غرب (از یونان باستان تا دوره معاصر) به زبان اصلی یا ترجمه شده در موسسات مراکز حوزوی قم وجود دارد و همواره به روز می شود. از این جهت به احتمال زیاد از کتابخانه های حتی تهران غنی تر هستند.
۶. بسیاری از طلاب با زبان های دیگر، به ویژه انگلیسی، آشنا هستند و برای کارهای علمی خود به آثار فلسفی غیرفارسی مراجعه می کنند. برخی از آثار فیلسوفان غرب توسط همین افراد ترجمه شده است.
۷. در بسیاری از مقالات علمی که توسط طلاب نوشته و در مجلات حوزوی و غیر حوزوی منتشر می شود، در موارد فراوان به منابع فلسفی غرب مراجعه، یا اندیشه های آنان مورد بررسی قرار میگیرد.
۸. تقریبا به طور مداوم نشست های علمی توسط اساتید و طلاب حوزه در قم و گاه در شهرهای دیگر برگزار می شود که نتیجه یافته های فلسفی خود را ارائه می کنند. در بسیاری از این موارد اندیشه های فلسفی غرب مورد توجه قرار گرفته و نقد و بررسی می شوند.
۹. برخی از مدرسان و محققان حوزوی که به مباحث فلسفی غرب توجه کرده اند به مرور زمان سعی کرده اند در یک حوزه تخصصی تدریس و تحقیق کنند. به همین خاطر است که امروزه حوزویانی هستند که در زمینه هایی چون فلسفه اخلاق، اخلاق زیست محیطی، اخلاق کاربردی به طور کلی، اخلاق فناوری اطلاعات، معرفت شناسی و مانند آن متمرکز شده اند و به تدریس و تحقیق در این زمینه می پردازند.
۱۰. در همایش های فلسفی داخل یا خارج از کشور، برخی از طلاب حضور جدی دازند و نتیجه مطالعات خود را ارائه می کنند.
