تقدیم به پیشگاه اسوه حیات طیبه اخلاقی؛ امام علی (ع)
بررسی سیره و سلوک امام علی (ع) در مقاطع مختلف زندگی خود و با اقشار مختلف جامعه از دوست و دشمن، نشان گر آن است که در نظام ارزشی آن حضرت، اخلاقی بودن و اخلاقی زیستن بالاترین و مهم ترین جایگاه را دارد و مقدم بر هر چیز دیگر است. بنابراین، اخلاق را می توان کلیدواژه، یا یکی از کلیدواژه های شناخت شخصیت امام دانست. افزون بر آن‌چه گفته شد، موارد زیر نیز از جمله ادله یا قراینی دانست که اهمیت اخلاق را در زندگی و اندیشه آن حضرت نشان می دهد.
۱. امام شاگرد مکتب نبوی و دست پروده آن است، از این رو اهداف او از اهداف پیامبر(ص) جدا نیست. پیامبر هدف خود را یک هدف اخلاقی تعریف کرد (انی بعثت لاتمم مکارم) پس هدف امام هم غیر از اخلاق نمی تواند باشد.
۲. امام یک مسلمان است، از این رو گفتار و رفتار و اهداف او در راستای اسلام تعریف می شود. هدف بنیادین اسلام رشد و تعالی انسان ها به ویژه از منظر اخلاقی است و معیار برتری انسان ها از یکدیگر نه به مال و ثروت و مقام که به برخورداری آنها از ارزش های اخلاقی است («ان اکرمکم عندالله اتقیکم»، حجرات/ ۱۳). بر این مبنا می توان گفت که در نزد امام نیز اخلاق جایگاهی والا دارد.
۳. از سخنان و سفارش های امام به دیگران، به ویژه یاران و کارگزاران خود، به روشنی به دست می آید که از نگاه آن حضرت مسلمان واقعی مسلمان اخلاقی است. در این باره به عنوان نمونه می توان از نامه به مالک اشتر هنگام انتصاب وی به عنوان حاکم مصر نام برد که پیش از آن که درباره سیاست سخن بگوید درباره اخلاق به وی سفارش می کند. او از مالک می خواهد که تقوی را رعایت کرده، از اوامر و نواهی خداوند تبعیت کند، خدا را با قلب و دست و زبانش یاری کند، از شهوات دوری نماید و مواظب نفس اماره باشد (ص۳۲۵، نامه ۳۵).
– ساحت های پنج گانه اخلاق در نهج البلاغه
یکی از برتری های نهج البلاغه از منظر اخلاق آن است که این کتاب، هم‌چون صاحب آن، از نوعی جامعیت برخوردار است؛ به این معنا که به همه ابعاد زندگی انسان توجه کرده و برای هر یک از این عرصه ها و ابعاد دستورات اخلاقی ویژه ای ارائه نموده است. امام علی(ع)، به عنوان مثال، نه چون یک عارف و زاهد گوشه گیر بود که از جامعه وارهد و به سرنوشت دیگران بی توجه باشد، نه چون یک کنشگر اجتماعی و یک مرد سیاسی بود که مشغول شدن به اصلاح «دیگران» او را از اصلاح و تربیت «خویش» غافل کند. شخصیت منظومه وار علی (ع) و تمثل اخلاق در وجود او است که موجب می شود وی را بتوان در هر زمانی به عنوان یک الگو/اسوه اخلاقی معرفی کرد. نیز این چند بعدی بودن و توجه وی به ساحت های مختلف حیات فردی و اجتماعی انسان است که ما را وا می دارد تاکید کنیم زیست اخلاقی انسان امروز و به ویژه زیست اخلاقی مردم و مدیران جامعه امروز ما به شدت نیازمند کسی چون امام و کتابی چون نهج البلاغه است.
