چكيده مقاله ارائه شده به كنگره بين المللي اخلاق در علم وفناوري، تهران، آذر ۱۳۹۶.
یکی از راهکارهای اندیشیده شده برای اخلاقی شدن فضای سایبر و استفاده صحیح از فناوری های مرتبط با آن، اعمال فیلترینگ یا پالایش محتوای موجود در فضای مجازی و ممانعت از دسترسی به امکانات آن است. ولی، از منظر اخلاقی، مسئله این است که آیا چنین کاری روا است، و بر فرض مثبت بودن پاسخ، مبانی، ادله، و محدوده آن کدام است. در پاسخ به این پرسش، و با هدف دفاع از حقوق کاربران فضای مجازی از یک سو، و نهادهای حاکمیتی از سوی دیگر، انگاره پژوهش حاضر دفاع از یک فیلترینگ حداقلی و اخلاقی است.
فيلترينگ حداقلي به اين معناست كه: ۱. فيلتر كردن به عنوان آخرين و ناگزيرترين كار لحاظ شود، و قبل از اعمال فيلترينگ تا جايي كه مقدور است از شيوههاي جايگزين مانند تذكر و اخطار براي اصلاح استفاده شود. ۲. ممانعت از دسترسي منحصر شود به محتواهايي كه مضر و غيراخلاقي بودن آنها قطعي و مورد پذيرش وجدان عمومي جامعه است. مانند سايتها و كانالهاي حاوي محتواهاي مستهجن، آموزش دستبرد به حريم خصوصي ديگران، و جاسوسي براي بيگانگان، يا مواردي كه تضييع حقوق افراد خاص در ميان باشد. ۳. فیلترینگ تا جايي كه مقدور است در كمترين گستره اعمال شود. مثلا اگر با فيلتر كردن بخشي از يك سايت يا شبكه اجتماعي امكان جلوگيري از نقض اخلاق فراهم ميشود، از فيلتر كردن كل آن خودداري شود. ۴. تا حدامكان مدت زمان فيلتر بودن محدود باشد.
اثبات این مدعا مبتني بر مقدمات زیر است:
۱. ازنظر اخلاقی اصل اولیه، عدم ممانعت از دسترسي افراد به فضاي مجازي است.
۲. در فضاي مجازي رذايل گوناگوني انجام ميشود.
۳. اين رذايل ضررها و آسيبهاي فراوانی را در پي دارد.
۴. همگان بايد از اين رذايل و پيامدهاي آن پيشگيري كنند .
۵. يكي راههاي پيشگيري، ممانعت از دسترسي به فضاي مجازي است.
۶. حكومت دراين زمينه مسووليت بيشتري دارد.
نتیجه اول: براي پيشگيري از رذايل فضاي مجازي، ممانعت از دسترسي به اين فضا (فيلترينگ)، براي همگان و به ويژه براي حكومت، وظيفه اي الزامي است.
۷. گشاده دستي در اعمال فيلترينگ ميتواند موجب تضييح حقوق مردم و حاكميت شود.
۸. از كارهايي كه موجب تضييع حقوق مردم يا حاكميت ميشود بايد پرهيز كرد.
نتیجه دوم: از گشاده دستي در اعمال فيلترينگ بايد پرهيز و به كمترين ميزان اكتفا كرد(فيلترينگ حداقلي).
۹. فيلترينگ حداقلي، کنشی ارادي است.
۱۰. در رفتارهای ارادي (به ویژه آنجا که به طور گسترده با حقوق دیگران در ارتباط است) بايد اصول اخلاقي را مراعات كرد.
نتیجه سوم: در اعمال فيلترينگ حداقلي بايد اصول اخلاقي را مراعات كرد.
شیوه پژوهش حاضر، که در جغرافیای اخلاق کاربردی جای می گیرد، از نظر گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و با رصد فضای مجازی و از نظر ارایه با تحلیل فلسفی و بهره گیری از آموزه های اخلاقی اسلام است.
