فتوحات که نقشی بسیار مهم در شکل‌گیری تمدن اسلامی داشت نامی است که مورخان به شکل تحقق یافته یکی از احکام دینی یعنی جهاد برای گشودن سرزمینهای تازه فتح شده داده‌اند. جهاد یکی از اصول حتمی و انکارناپذیر دین اسلام است که با توجه جهانی بودن این دین به عنوان ابزاری برای برداشتن موانع رساندن پیام اسلام به مردم جایگاهی ویژه در قرآن و منظومه معارف و احکام اسلامی دارد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله در عهد حیات خویش بر اساس این آیات قلمرو حکومت اولیه خویش را از مرزهای محدود مدینه به سراسر حجاز گستراند و از طریق تأکید بر عدم تعطیل احکام اسلامی به صورت عام و وعده و یا پیش‌بینی فتح دیگر سرزمین‌ها به مسلمانان، نامه‌نگاری به سران قدرت‌های بزرگ آن روزگار، تأکید بر اعزام سپاه اسامه به مرزهای روم (ضمن تأکید بر درستی تحلیل درون‌مذهبی پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام از این رویداد) جانشینان خود را به ادامه این مسیر فراخواند. بر همین اساس پس از مهار نابسامانی داخلی جامعه اسلامی که با نام حروب‌الرده شناخته می‌شود از اواخر خلافت خلیفه اول این روند از سر گرفته شد و در تمام دوران خلافت خلیفه دوم و سوم استمرار یافت و در عهد امیرالمؤمنین علی علیه السلام که شمشیر مجاهدان پیشین به سوی آن حضرت برگشت این حرکت کند شد ولی همچنان به صورت محدود استمرار یافت و پس از شهادت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هم این حکم دینی در سراسر دوران خلافت اموی و عباسی و گاه حتی از سوی دولتهای نیمه مستقل ادامه یافت.
ائمه اطهار علیهم السلام جز در عهد خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام که خود اذن فتح صادر کرد، درخواست خلفاء را برای فرماندهی در این جنگها نپذیرفتند، چه این کار مشروعیت بخشیدن به خلیفه به حساب می‌آمد ولی هیچگاه نه خلفاء و نه اطرافیان خود را از مشارکت در فتوحات بازنداشتند ولی از ارائه مشورت دریغ نکردند و همواره از غنایم این فتوحات هم بهره می‌بردند. عدم خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پیامدهایی جدی در اجرای بسیاری از احکام شرعی از نماز و روزه گرفته تا قضاء و جهاد داشت، حکم دینی جهاد هم که همانند دیگر احکام دینی هیچگاه تعطیل نشد دستخوش تحریفاتی فراوان و آمیخته با انواع کشش‌های نفسانی و رفتارهای غیرقابل دفاع شد ولی روح حاکم بر این وظیفه دینی سبب شد که نمونه‌های شایسته مباهات در فرایند فتوحات و خوش‌رفتاری با ساکنان سرزمینهای در معرض فتح و انعقاد صلح‌نامه‌های تضمین کننده حقوق آنها در مقایسه با نمونه‌های خشونت‌بار و نکوهیده بسی بیشتر باشد. به هر اندازه از عهد نبوی فاصله می‌گیریم از روح دینی فتوحات کاسته و رد پای انگیزه‌های غیردینی در آن بیشتر می‌شود
ابعادی از این بحث مانند مسأله متوقف بودن جهاد ابتدایی بر اذن معصوم علیه السلام، مواجهه فقهای شیعه با این پدیده و پیامدهای آن و لوازم اسلامی ندانستن فتوحات امکان طرح نیافت.
گزارش سخنان آقای دکتر فلاح‌زاده و نقدهای ایشان به مباحث بنده و نقدهای بنده به مباحث ایشان را باید از طریق فایل صوتی و یا متن پیاده شده این گفتگو دنبال کرد.
امیدوارم این دست گفتگوها در باره موضوعات چالش برانگیز همچنان دنبال شود و هم این حقیر و هم دیگران به لوازم یک گفتگوی سازنده پای‌بند بمانیم.
منبع: پیوند بیرونی
