بازدید از موزه زنده زیارت

عصر روز شنبه ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ فرصتی دست داد تا به همراه آقایان دکتر محمد باغستانی و حجت الاسلام صادقی‌پور از دوستان همکار پژوهشکده اسلام تمدنی بازدیدی از موزه زنده زیارت که بخش کوچکی از آن به تازگی ـ بهمن ۱۳۹۷ ـ افتتاح شده است، داشته باشیم. آقای لیانی مدیر روابط عمومی موزه که از سر لطف همراه ما بودند توضیحات دقیقی در باره فرایند، ابعاد و فازهای آینده موزه ارائه کردند.

این موزه در مکان سابق شرکت نخریسی و نساجی خسروی خراسان که اکنون متروکه است بنا شده است. این شرکتِ وابسته به آستان قدس رضوی که در سال ۱۳۱۳ ش. تأسیس شده بود در زمینی به وسعت  بیش از ۶۵۰۰۰ هزار متر مربع واقع است. فاز نخست افتتاح شده این مجموعه به تاریخ معاصر کشورمان اختصاص دارد و در آن حدود ۵۰ بازیگر ـ همگی مرد ـ مراحل مختلف پیدایش و پیروزی و دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را در چند موقعیت Location مختلف بازسازی شده بر اساس محیط‌های مبارزه رهبر معظم انقلاب و در قالب یک داستان ضمنی به نمایش می‌گذارند.

فضای موزه که با مصالح سخت عمرانی ساخته شده است، تصاویر، اشیاء، نورپردازی‌ها، صداگذاری‌ها و نمایش فیلم در کنار بازی و گفتار بازیگران وظیفه انتقال مفاهیم را برعهده دارند. برای نشان دادن ریشه‌های رضوی انقلاب اسلامی نقطه آغاز این مجموعه هم به گونه‌ای داستانی با ماجرای حدیث سلسله الذهب پیوند خورده است.

مفهوم زنده بودن موزه، بازی زنده بازیگران از یک سو و از سوی دیگر حضور بازدیدکننده در فضاهای ساخته شده مطابق واقعیت و درگیر شدن و نقش‌آفرینی او در واقعیاتی است که در گذشته وجود داشته‌اند و اکنون در حال بازدید از آن‌هاست.

در جلسه‌ای که با دوستان پژوهشگر این مجموعه تشکیل شد، این نکات مورد تأکید قرار گرفت: ضرورت هدف‌گذاری دقیق و سایه افکندن آن بر کلیه فعالیت‌ها، رعایت تناسب نام موزه با محتوای آن حتی به بهای تغییر نام موجود، ضرورت برجسته بودن همه آن چه به حیات و مضجع مطهر امام رضا علیه السلام پیوند می‌یابد، تقویت رویکرد توجه به ایران به مثابه بخشی از امت اسلامی، بهره‌گیری از انبوه منابع مطالعاتی موجود در باره تاریخ اجتماعی ایرانیان در ادوار مختلف مانند پایان‌نامه‌های دانشکده ادبیات و مجموعه مقالات همایشهای جاده ولایت و پوسترهای منتشر شده در کنگره نقش شیعیان در پیدایش و گسترش علوم اسلامی و انواع نرم‌افزارهای مرکز نور، افزودن محور مربوط به اقشار و گروه‌های اجتماعی به محورهای چهارگانه اصلی موزه (هنر، سبک زندگی، علم، حماسه)، بهره‌گیری اکثری از فناوری‌های نوین، و محروم نکردن خود از دیدگاه‌های مشورتی هنرمندان صاحب نظر.

آگاهی تاریخی به معنای عام و موزه‌ها به صورت ویژه، توان بسیار بالایی برای هویت‌بخشی به مردم و انتقال آسان‌تر مفاهیم و ارزش‌ها دارند. این‌گونه اقدامات حتی با این فرض که کاستی‌های زیادی در تجربه‌های نخستین خود داشته باشد یک‌سره خیر، ستودنی و شوق‌آفرین است.

امید است این دوستان با تقویت هر چه بیشتر مطالعات اولیه خود، دوری جستن از سیاست‌زدگی‌های حقیقت‌سوز و ارزیابی و اصلاح مستمر این طرح در بازه‌های زمانی مشخص، کاری ماندگار از خود به یادگار نهند. این آرزو را هم باید بر زبان آورد که ای کاش بخش‌ها و نشانه‌های اصلی کارخانه نخریسی که حکایتگر بخشی از  هویت تاریخی شهر مشهد است، در مراحل توسعه این طرح از میان نرود.

در مقاله‌ای با عنوان «آوه و پیشنهاد تأسیس شهرک / بوستان تمدن اسلامی» که در شماره ۱۷ و ۱۸ فصلنامه تحقیقات فرهنگی ـ هنری استان مرکزی (بهار و تابستان ۱۳۷۸ ش.) به چاپ رسید، یکی از پیشنهادها چنین بود:

«نیازمندی‌ها و خدمات رفاهی بازدیدکنندگان می‌تواند و بل باید در درون و از خلال همان فضاهای سنتی بازآفرینی شده، تأمین شود و فضایی فراهم آورده شود که بازدیدکننده خود را در همان روزگاران بیابد و خود را بخشی تفکیک‌ناپذیر از تمدن اسلامی به شمار آورد. بر این اساس بازدیدکننده از این بوستان / شهرک می‌تواند در مسجد النبی نماز بخواند، در بازار بغداد و از دستفروشانی با لباس قرون گذشته خریدکند، در بیمارستان عضدی نیازهای درمانی خود را برآورده سازد، از کتابخانه سامانیان نیازهای علمی خود را برطرف نماید، در سفره‌خانه فاطمیان مصر غذا بخورد، در دیوان برید عباسیان کارهای پُستی خود را انجام دهد، در مدرسه نظامیه بغداد وعظ بشنود، در دارالسیاده یزد و زنجان ـ اگر از سادات است ـ مورد تکریم قرار گیرد و حتی در صورت امکان نزد صیرفی، نقد رایج شهر را که می‌تواند در هم و دینار باشد فراهم آورد و هزینه‌های خود را مادام که در این بوستان/ شهرک است با این سکه‌ها پرداخت نماید. (صص ۱۱۶ ـ ۱۱۷)

شاید این پیشنهاد هم برای این عزیزان سودمند باشد.