در جمع دوستانی که برای شنیدن و نقد مقالات طرح پایان‌یافته «عیار تمدنی جمهوری اسلامی ایران» مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی در کاشان گرد آمده بودیم، فرصتی دست داد که دیشب ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ برابر با شب اول ماه رجب و خجسته میلاد امام باقر علیه السلام به زیارت مرقد امامزاده هلال بن علی مشرف شویم.
محمد اوسط فرزند امیرالمؤمنین علی علیه السلام که به دلیل تولد در شب اول ماه رمضان سال ۱۴ ق. و یا به دلیل زیبایی چهره از سوی آن حضرت به «هِلال» ملقب شد، به استناد اطلاعات پراکنده موجود، فرزند «اُمامه» خواهرزاده (تنی یا ناتنی) حضرت زهرا سلام الله علیهاست. مادر امامه زینب دختر یا دختر خوانده رسول اعظم صلی الله علیه و آله و پدر او نیز ابوالعاص بن ربیع بود. اُمامه نخستین همسر امیرالمؤمنین علی علیه السلام پس از حضرت زهراء سلام الله علیهاست که شاید به توصیه خود حضرت زهراء سلام الله علیها به همسری حضرت درآمد.
اطلاعات موجود در باره محمد بن علی علیه السلام که با نام‌های دیگری چون هلال یا هلال علی یا هلال بن علی یا محمد هلال یا محمد ماهرو هم خوانده می‌شود بدان پایه از استواری نیست که بتوان با اطمینان از درستی آن سخن گفت و بدان پایه از سستی هم نیست که بتوان با اطمینان از نادرستی آن سخن گفت. به هر حال چون تنها گزاره‌های در دست، همین‌ها هستند، نمی‌توان خارج از محتوای آن هم سخنی بر زبان راند. رساله مستقلی هم به نام «رساله هلالیه» به قلم ملّاغلامرضا بن محمدعلی آرانی کاشانی متوفای ۱۲۴۲ق. در شرح حال محمد هِلال نگاشته شده است. به استناد این اطلاعات، هلال در ماجرای کربلا در طائف بود و پس از آن راهی ایران شد و پس از اقامت و عبور از شهرهای مختلف سرانجام در آران و بیدگل اقامت گزید و همانجا سه سال پس از ماجرای کربلا در سال ۶۴ ق. از دنیا رفت و به خاک سپرده شد.
در باره محمد هلال، کتابی به نام «حضرت محمد هلال بن علی از منظر عالمان دینی» به کوشش آقایان حبیب‌الله سلمانی آرانی و علی اشرف عبدی در شمار سلسله آثار کنگره حضرت محمدهلال بن علی بن ابی‌طالب چند روز گذشته از سوی انتشارات اسوه منتشر شده است که نسخه‌ای از آن را آقای میثم نمکی آرانی رییس محترم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان از سر لطف هدیه کردند.
کتاب مفاخر دینی آران هم مجلدی دیگر از آثار همین کنگره است که سروده‌ای از آقای میثم نمکی آرانی در ص ۱۳ آن زینت‌بخش است.
ظاهرا نخستین بنای بقعه محمد هلال به عهد سلجوقیان و تعمیر و تجدید بنای اساسی آن به عصر صفویه برمی‌گردد و بنای کنونی نیز در سالهای اخیر ساخته شده است.
اللهیار صالح (۱۲۷۶ ـ ۱۳۶۰ ش.) دولت‌مرد اواخر عصر قاجار و عصر پهلوی و عضو سرشناس جبهه ملی که زاده آران و بیدگل بود، به همراه دو تن دیگر به نام‌های آیت‌الله افتخار الاسلام دربندی و علی تشکری آرانی در سال ۱۳۴۴ ش. کتابخانه‌ای در این آستان مقدس تأسیس کرده است که هنوز برپاست.
اللهیار صالح در بند دوم و آخر وصیت‌نامه کوتاهی که یک سال پیش از مرگ خود نوشته، اشاره‌ای قابل توجه به این کتابخانه دارد:
«انا لله و انا الیه راجعون … از تشکیل مجلس ختم و هفت وغیره بکلی صرف نظر کنید و پولی که مطابق معمول به مصرف این کارها می‌رسد به هیأت امنای امامزاده محمد هلال بدهید که برای کتابخانه‌ی آنجا صرف نظر شود. رابط من با کتابخانه در این تاریخ آقای علی رجبی آرانی دفتر دار اسناد رسمی …. ـ اللهیار صالح جمعه ۱۸ جمادی الاولی ۱۴۰۰ / ۱۵ فروردین ۱۳۵۹»
بر سر در ساختمان کنونی کتابخانه، نامی از اللهیار صالح برده نشده است.
