سخن گفتن در باره کنگره‌ای که شش ماه از تشکیل آن می‌گذرد، تازگی ندارد ولی بر اساس وعده‌ای که برای انتشار مهمترین مطالب دوران دوری از تلگرام داده شده بود، این فرسته به آن کنگره اختصاص یافته است.
کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی روزهای پنج‌شنبه و جمعه ۲۰ و ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۷ در قم برگزار شد. نشستهای صبح این دو روز ویژه سخنرانی‌های عمومی و سخنرانان افتتاحیه و اختتامیه بود. شرکت کنندگان در این کنگره صبح روز شنبه ۲۲ اردیبهشت با مقام معظم رهبری دیدار کردند و پس از سفر به مشهد جلساتی را هم در آنجا تشکیل دادند.
عصر روز پنج‌شنبه ۲۰ اردیبهشت به نشستهای تخصصی اختصاص داشت و با توجه به محدودیت‌های زمانی و مکانی، در هر یک از نشستهای تخصصی (پنل) دو کمیته علمی به ارائه مقالات خود پرداختند. بخش اول نشست تخصصی «تاریخ و مستشرقان» روز پنج‌شنبه از ساعت ۱۶ تا ۱۸ ویژه کمیته تاریخ برگزار شد و بخش دوم آن هم از ساعت ۱۸ تا ۲۰ به کمیته مستشرقان اختصاص یافت. در نشست تاریخ که با استقبال خوب تاریخ‌پژوهان همراه بود دو مقاله داخلی و پنج مقاله خارجی ارائه شد.
در نشست پایانی کنگره و نیز در نشست مشهد مسؤولان کمیته‌ها و نشستهای تخصصی گزارشی از فعالیت کمیته و نشست زیر نظر خود ارائه کردند. گزارش مربوط به کمیته تاریخ، تمدن و جغرافیا برای ارائه در این نشست، چنین است:
گزارش بخش ویژه تاریخ نشست تخصصی تاریخ و مستشرقان:
«در کمیته تاریخ، تمدن و جغرافیا از مجموع حدود ۲۰۰ مقاله سفارشی و دریافت شده از طریق فراخوان، سرانجام تنها ۲۸ مقاله در دو جلد منتشر شده است. در نشست تخصصی تاریخ و مستشرقان (بخش ویژه تاریخ)، هم هفت مقاله از کشورهای ایران و عراق و اندونزی در زمینه‌های سهم شیعیان در سیره‌پژوهی و تاریخ‌نگاری محلی و ایجاد تحول در دیگر علوم ارائه شد و هر یک از آن‌ها از سوی یکی از اعضای محترم هیأت رییسه مورد بررسی اجمالی قرار گرفت.
آن چه به عنوان یافته‌ی اصلی این کمیته چه به استناد مقالات ارائه شده در نشست تخصصی و چه به استناد مقالات دریافتی و سفارشی می‌توان بیان کرد این است که هر چند میزان تأثیرپذیری تاریخ‌نگاران شیعه از آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام هنوز به دقت تعیین نشده است، اما شیعیان افزون بر سهم‌آفرینی در مباحث نظری تاریخ و تمدن، سهمی چشمگیر در پیدایش و گسترش شاخه‌های مختلف تاریخ نگاری داشته‌اند، شاخه‌هایی مانند: تاریخ‌پژوهی و سیره‌پژوهی نبوی، تاریخ‌پژوهی و سیره‌پژوهی ائمه علیهم السلام و حضرت زهراء سلام الله علیها، غدیرپژوهی، مقتل‌پژوهی و عاشوراپژوهی، تاریخ انبیاء و امم پیشین، تاریخ عمومی، تاریخ جهان، تاریخ دودمان‌ها، تاریخ سلسله‌های حکومتی، مزارات، شرح حال نگاری، فرقه‌نگاری، انساب‌نگاری و نقابت و نیز تدوین کتابشناسی‌های تاریخی. مطالعات تمدن‌پژوهی را هم می‌توان به همین فهرست افزود.
بنا بر این آورده‌های علمی کمیته تاریخ را می‌توان فراتر از نشان دادن سهم شیعیان در تاریخ نگاری دانست، زیرا عملا در پرتو فرصتی که این کنگره فراهم آورد یک بار دیگر تاریخ‌نگاری در دوره اسلامی مورد بازخوانی قرار گرفت و شاخه‌های مختلف آن برجسته شد و از این پس باید منتظر پژوهش‌هایی برای تکمیل مطالعات در باره هر یک از این شاخه‌ها مانند شناسایی و ارزیابی منابع آن، سیر تحول آن، ویژگی‌های آن و سرانجام شناسایی و نشر نسخ خطی مربوط به آن بود. بی‌تردید تمدن‌پژوهی هم در انتظار چنین سرنوشتی است.
