«قربانی» از کهن‌ترین و فراگیرترین کنش‌های مذهبی انسان است. به گزارش انسان‌شناسان در جهان باستان فرقه‌های مختلفی بوده‌اند که برای نشان دادن تعلق خود به خدا یا خدایانِ خود و نیز برای جلب برکات آسمانی، عزیزترین داشته‌های خود را قربانی می‌کرده‌اند. آنان در ازای این قربانی، از خدایان خود رفاه، زایش، سلامتی، امنیت و در امان ماندن از همه بدی‌ها و تلخ‌کامی‌ها را مطالبه می‌کردند.
با آغاز سنت‌های مذهبیِ ادیان ابراهیمی، آئینِ قربانی رنگ دیگری به خود گرفت. این تغییر بیش‌تر به تحوّل در رایطه‌ی انسان و خدا معطوف است. در جهان باستان، رابطه‌ی انسان و خدا بر «پرستش» استوار بود؛ به این معنا که خدا و خدایان پرستش‌شوندگان بودند و انسان‌ها پرستندگان. در حالی که با آغاز ادیان ابراهیمی، رابطه‌ی انسان و خداوند از سطح پرستش فراتر رفته و به «اطاعت» تبدیل شد؛ به این معنا که خدا اطاعت‌شونده بود و انسان‌ها اطاعت‌کنندگان.
تفاوت‌های بنیادینی میانِ این دو رابطه وجود دارد که از آن‌ها این دو مهم‌ترین‌انند: نخست این‌که در پارادایمِ پرستش، تعدّد خدایان بلامانع بود و انسان‌ها می‌توانستند خدایان زیادی را پرستش کنند، بی آن‌که سزاوار خشم باشند؛ در حالی که در پارادایمِ اطاعت، تعدد خدایان ممنوع و ممتنع است و خدای ادیان ابراهیمی، خدایی غیور است و شرک را بر نمی‌تابد. و دوّم این‌که در پارادایم پرستش، خدا فاقدِ کیفیّت‌های اخلاقی است و نیز نظامی از خلقیّات را فرمان نمی‌دهد، به همین دلیل، انسان‌ها نه به تقلید از خدایان مکلّفند و نه به فرمان‌برداری از فرمان‌شان؛ در حالی که پارادایمِ اطاعت، خدا از کیفیت‌های اخلاقی برخوردار است و نیز مجموعه‌ای از فرمان‌های اخلاقی دارد و انسان‌ها مکلّف‌اند خصوصیّات خدا را تقلید کنند و فرمان‌هایش را اطاعت.
بر این اساس، در ادیان ابراهیمی، قربانی با اطاعت در پیوند است. به همین دلیل فرمان‌برداری ابراهیم(ع) بیش از اصلِ ذبح فرزندش به چشم می‌آید و درنهایت، او با اطاعت به خدا تقرُّب جُست و نه قربانی کردن نخست‌زاده‌ی خویش. در سنتِ ادیان ابراهیمی «قربانی» به معنای تعهّد و التزام به چیزی است که خداوند فرمان داده است. چنان‌که حضرت موسی(ع) پس از آن‌که نخستین بیانیّه‌های تشریعی (ده فرمان) را از جانبِ یهوَه دریافت کرد، با قربانی کردن گوسفند و پاشیدن خون آن بر سر جماعتِ اسرائیل، تعهد و التزام قومِ یهود را به فرمان‌های خدا نشان داد.
در ادیان ابراهیمی، همچنین قربانی می‌تواند به توبه و بازگشت نیز معنا شود؛ یعنی هر وقت انسان نافرمانی می‌کند و خشم خدا را برانگیخته و رابطه‌ی خود را با او بهم می‌زند به‌وسیله‌ی قربانی، آن رابطه را دوباره بازسازی کرده و اطاعت و بندگی خود را اعلام می‌دارد.
امروزه کم‌تر کسی به دنبال رمز و راز قربانی است، همان که گوسفندی را سر ببرد و خون‌ریزانی بکند و کمی از خون آن زبان‌بسته را به لاستیک ماشین و دروازه‌ی منزلش بمالد احساسِ ادای تکلیف کند. چه بسیارند قربانی‌کنندگانی که حیوانی سر نمی‌برند، و چه بسیارند کسانی که گاو و شتر سر می‌برند، بی‌آن‌که قربانی کرده باشند. قربانی یعنی اطاعت، قربانی یعنی بریدن از عزیزترین تعلّق‌ها و نزدیک شدن به حوزه‌ی امور قدسی.
عید قربان مبارک باد.
