- چکیده سخنان این‌جانب در آئین احیاء شب ۲۱ رمضان، در خانه‌موزهٔ شهید بهشتی تهران، که به دعوت مجمع اندیشه و قلم برگزار شد:
- قرآن کریم در آیهٔ «یا ایهاالذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم» فلسفهٔ بعثت را احیاء معرفی می‌کند.
- احیاء در بُعد فردی یعنی رساندن به کمال ایمان و در یک کلام یعنی: «لن تنالوا البرَّ حتی تنفقوا مما تحبّون» و یعنی تقدم دیگران بر خویشتن. و در بُعد اجتماعی یعنی رساندن جامعه به مقام «امّت خدا» و رسیدن به اقامهٔ قسط: «انا ارسلنا رسلنا بالبیّنات… لیقومواالناس بالقسط.»
- در یک کلام جامعهٔ زنده یعنی جامعهٔ پویا و رو به بهتر شدن. یعنی جامعه‌ای که می‌تواند خیال و سناریویی برای بهتر شدن داشته باشد. چیزی که در جامعه‌شناسی امید به آن «ظرفیّت امید اجتماعی» می‌گویند.
- برای هر جامعه‌ای غمبارترین وضعیّت تهدید امنیّت توسط دشمنان بیرونی نیست، بلکه فقدان امید اجتماعی است. یعنی وضعیّتی که شهرواندان در آن وضعیّت نتوانند سناریویی برای بهتر شدن شرایط خود داشته باشند.
- قرآن کریم و نیز امام علی علیه‌السلام از عدالت به عنوان کلید افزایش امید اجتماعی سخن می‌گویند. جامعه‌ای که عدالت در آن وجود نداشته باشد، ظرفیت امید را از دست می‌دهد.
- تصوّر ما از عدالت در بارهٔ امام علی تا اندازهٔ زیادی مخدوش است. بررسی سخنان امام علی ع از چهار گونه عدالت حکایت دارد:
– عدالت توزیعی (قدرت، ثروت، منزلت).
– عدالت فرآیندی، ناظر به فرآیند اجرای عدالت.
– عدالت مراوده‌ای یا تعاملی، ناظر به تعامل حکومت با مردم.
– عدالت دمکراتیک، که به امکان دیده شدن گروه‌های مختلف اجتماعی ناظر است. - در سخنان امام علی ع هر چهار نوع عدالت مورد تاکید است و البته این چهار عدالت چهار نوع امید اجتماعی را به جامعه تزریق می‌کند.
- نکتهٔ مهم آن است که سخن گفتن از عدالت و تلاش برای افزایش ظرفیّت امید اجتماعی معمولاً در نزد محرومان و طردشدگان از قدرت دنبال می‌شود، در حالی‌که امام علی وقتی قدرت را در دست دارد، از تغییر، عدالت، و امید سخن می‌گویند. یعنی در حالی که رهبر جامعه است از انقلاب در همان جامعه سخن می‌گوید.
- امیدی که امام علی ع از آن سخن می‌گوید، امید تقدیرگرایانه و باری به‌هرجهت نیست. بلکه امیدی مسئولیّت‌پذیرانه است. امام علی ع برای بهتر شدن اوضاع، تنها به تقدیر خدا تکیه ندارد، بلکه از نقش و تلاش خود نیز سخن می‌گوید.
- امید اجتماعی برآیند تجربهٔ زیستهٔ جوامع است و به احساس آن‌ها بر می‌گردد. برای آن‌که امید اجتماعی در یک جامعه افزایش پیدا کند، شهروندانش باید احساس کنند که در آن جامعه عدالت حاکم است و شانس تغییر وجود دارد.
- جامعهٔ ایران در صدسالهٔ اخیر تجربه‌هایی داشته است که عملا شهروندانش به دو دستهٔ امیدداران و نا امیدها تقسیم شده‌اند. در این‌جا نشانه‌هایی از نا امیدی اجتماعی وجود دارد که لزوماً به واقعیت وجودی جامعهٔ ایران بر نمی‌گردد و شاید به احساسی کنش‌گران معطوف است.
