در حاشیه مراسم تشییع و به خاک‌سپاری شهدای گمنام که روز سه‌شنبه اول اسفند ۱۳۹۶ در دانشگاه باقر العلوم علیه السلام انجام شد، دو مصاحبه به ترتیب با برنامه «در شهر» شبکه استانی قم و یک مرکز خبری دیگر که نام آن را دقیق به خاطر ندارم در باره چرایی مثبت شمردن دفن شهداء در مراکز مختلف از جمله مراکز دانشگاهی صورت گرفت که پاسخ نظم یافته آن با به در آوردن جامه گفتار و بر تن کردن جامه نوشتار چنین است:
در نگاهی تاریخی، مسلمانان بر اساس برخی توصیه‌های دینی مانند دعوت به گسترش مرزناپذیر ارزشها و تعظیم شعائر همواره می‌کوشیده‌اند راه دست یافتن به کانونهای اصلی عبادی و معنوی و اخلاقی وتربیتی و علمی را آسان کنند. راز فراوانی مساجد در شهرهای اسلامی همین بوده است. ابن‌بطوطه (۷۷۹ ق.) در سفرنامه مشهور خود بارها از شهرهای مختلف با تعبیر «و هی کثیرة المساجد» یاد کرده است. احمد بن عبدالله رازی (۴۶۰ ق.) در کتابی با عنوان «تاریخ مدینة صنعاء» تعداد مساجد شهر صنعاء را در صفر ۳۸۱ ق. در حالی که تعداد منازل آن ۱۰۴۰ بوده است (و ۳۰۵ منزل از این تعداد هم متعلق به یهود) ۱۰۶ مسجد دایر و آباد دانسته است. (صص ۱۶۳ ـ ۱۶۴) یعنی تقریبا به ازای هر ده منزل یک مسجد. همو به مناسبت، تعداد مساجد بصره را در زمان یحیی بن اکثم (قاضی مشهور عصر عباسی، متوفای ۲۴۲ ق.) ۱۰۹۰۰۰ (یکصد و نه هزار) مسجد شمرده است که ۱۶۰۰۰ تای آن بسته بوده است. (ص ۱۶۵: قال القاضي يحيى بن أكثم: إنه عدّ مساجد البصرة فإذا فيها مئة ألف مسجد و تسعة آلاف مسجد؛ ستة عشر ألف مسجد منها مغلقة.)
شهرهای اسلامی افزون بر مسجد جامع، مساجدی بزرگ در مناطق مختلف و مساجد کوچک محلی داشتند. هنوز نمونه‌های مساجد کوچک محلی با ظرفیت خیلی کم برای نمازگزاران در محله‌های قدیم شهر قم به چشم می‌خورد. این فراوانی از آن روی بود که هر مسلمانی با هر موقعیت سَکنی و شغلی و هر پایگاه اجتماعی و هر سطح از سواد و هر رده سنی و هر نوع انگیزة ارزشمند هر زمان که مایل بود در یک عبادتگاه حاضر شود، این امکان برای او فراهم باشد. حضور انسان مسلمان در عبادتگاهی همچون مسجد گاه برای انجام فرایض دینی است، گاه برای خواندن قرآن، گاه برای مناجات و راز و نیاز و خواندن دعا، گاه برای شنیدن پیام دین، گاه برای رسیدن به آرامش و تخفیف رنجها، گاه برای عرضه‌داشت خواسته‌ها به محضر پروردگار و گاه حتی برای دیدار متدینان. وقتی تعداد مساجد در یک شهر زیاد باشد یعنی شهر به گونه‌ای ساخته شده است که دسترسی به عبادتگاهی که یک یا چند کارکرد از کارکردهای پیش‌شمرده را برای مراجعه‌کننده داشته باشد آسان است. ساختن مدارس به عنوان یک مرکز تربیتی و علمی در مراکز شلوغ شهرهای اسلامی مانند بازارها و یا تشکیل حلقه‌های درس در اماکن مختلف اعم از مسجد و مدرسه و بقعه و منزل هم در همین چارچوب قابل فهم و تبیین است.
بر اساس این تجربه تاریخی، محصور نساختن شهیدان در گ‌لزارها و بهشتها و مزارها و به میان مردم آوردن این پیکرهای پاک گامی است در مسیر آسان‌سازی دسترسی همه اقشار مردم به این نشانه‌ها و روشنایی‌های راه. این اقدام یعنی متکثر ساختن فضاهای مربوط به شهیدان. همه مردم امکان حضور همواره در مزارهای عمومی را ندارند ولی وقتی یک محله و یا یک محیط اداری یا علمی میزبان شهداء است، این امر به مفهوم آن است که شرایط به گونه‌ای مهیا شده است که امکان خلوت انس داشتن با شهیدان آسانتر و عمومی‌تر شده است. یعنی شرایط به گونه‌ای است که هر کس که در پی یادآوری روزانه مسیری است که از آغاز انقلاب تاکنون پیموده‌ایم، هر کس که مایل است از یاد نبرد که در سالهای دفاع مقدس چگونه آسمان به زمین رشک می‌بُرد، هر کس که دنبال خلوتی برای بازاندیشی احوالات خود است، هر کس که دلی گرفته دارد، هر کس که بر آن است دمی با یک انیس خدا و همجوار انبیاء و اولیاء (ملهَم از: امام خمینی، صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۳۸) خلوتی داشته باشد، هر که عشق می‌بوید، هر کس که عرفان می‌چشد، هر که دلی سوخته دارد، هر که سودای شفا دارد می‌تواند در کنار «همين تربت پاك شهيدان» (ملهَم از: صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۹۳) به خواسته خود برسد. و بر این اساس به خاک‌سپاری شهداء در مراکز عمومی و علمی اقدامی است ستودنی و شایستة تقدیر.
امام‌خمینی در ادامه همین پیام که از برخی تعابیر آن الهام گرفته شد، چنین می‌فرمایند:
«آنهايى كه در اين چند سالِ مبارزه و جنگ به هر دليلى از اداى اين تكليف بزرگ طفره رفتند و خودشان و جان و مال و فرزندانشان و ديگران را از آتش حادثه دور كرده‌اند مطمئن باشند كه از معامله با خدا طفره رفته‌اند، و خسارت و زيان و ضرر بزرگى كرده‌اند كه حسرت آن را در روز واپسين و در محاسبه حق خواهند كشيد. كه من مجدداً به همه مردم و مسئولين عرض مىكنم كه حساب اين گونه افراد را از حساب مجاهدان در راه خدا جدا سازند؛ و نگذارند اين مدعيان بىهنر امروز و قاعدين كوتهنظر ديروز به صحنهها برگردند. » (صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۹۳)
بنا بر این و از منظری دیگر، حضورِ اینگونة شهیدان در میان توده‌های مردم زمینه‌ساز توجه هر چه بیشتر ما نسبت به وظایفی است که امام برای تداوم راهشان بر دوشمان نهاده‌اند.
منبع: پیوند بیرونی
